Program zdrowotny „Przystanek MAMA” koordynowany przez dr Magdalenę Chrzan-Dętkoś z Instytutu Psychologii Wydziału Nauk Społecznych UG został wybrany jako jeden z 11 najlepszych programów prewencyjnych pod kątem zdrowia psychicznego w raporcie Organizacji Narodów Zjednoczonych. To jedyny program z Polski.
Wśród docenionych inicjatyw znalazły się m.in. belgijska reforma opieki psychiatrycznej, norweski program „Prompt Mental Health Care”, holenderskie centra wsparcia młodzieży @Ease, niemiecka platforma iFightDepression® oraz właśnie polski program „Next Stop: Mum”, czyli Przystanek MAMA.
Program rozpoczął się w 2019 roku i prowadzony był przez Konsorcjum Copernicus Podmiot Leczniczy sp. z o.o. (lider projektu) wraz z Instytutem Psychologii UG, partnerem merytorycznym projektu oraz organizacją pozarządową Fundacja Twórczych Kobiet Centrum Nauk Laktacji z Warszawy. Środki uzyskano w ramach konkursu ogłoszonego przez Ministerstwo Zdrowia w makroregionie północnym.
Głównym celem programu było zwiększenie świadomości na temat depresji poporodowej oraz wzrost wczesnego wykrywania depresji poporodowej u kobiet, poprzez edukację i profilaktykę depresji poporodowej na terenie trzech województw: pomorskiego, kujawsko-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego.
W założeniach znalazło się 2000 bezpłatnych konsultacji psychologicznych, szkolenia dla prawie 500 położnych, pielęgniarek i lekarzy z 3 województw. W programie uczestniczyło 40 ośrodków podstawowej opieki zdrowotnej oraz 7 oddziałów położniczych.
– Według ogólnoświatowych danych depresja poporodowa dotyka około 13-20% kobiet. Problem ten jest istotną kwestią dotyczącą zdrowia publicznego i społecznego. Polsce brakuje nie tylko rzetelnych danych dotyczących kosztów nieleczonej depresji, ale przede wszystkim spójnej oferty skierowanej do rodziców chorujących na depresję przed- lub poporodową. Rzadko również jest stawiana diagnoza depresji poporodowej. Mimo wiedzy dotyczącej negatywnych konsekwencji, choroba ta wciąż pozostaje prywatną sprawą matki i jej rodziny. Na szczęście w 2019 roku zmieniły się sztandary opieki okołoporodowej: pielęgniarki i położne oraz lekarze ginekolodzy zobowiązani są do monitorowania ryzyka i nasilenia objawów depresji w okresie ciąży i poporodowej. Naszą ofertę kierujemy do nich, ale przede wszystkim do kobiet będących w okresie poporodowym, które odczuwają objawy depresji – mówiła podczas startu programu w roku 2019 dr Magdalena Chrzan-Dętkoś z Instytutu Psychologii UG, kierownik projektu ze strony uczelni. – Depresji poporodowej towarzyszy wiele mitów, które utrudniają rozpoczęcie leczenia oraz, w niektórych sytuacjach skazują młode matki na osamotnienie i izolację. Warto pamiętać, że depresja po porodzie jest w krajach wysoko rozwiniętych siódmą główną przyczyną śmierci młodych kobiet w okresie pierwszych 6 miesięcy po porodzie.
W ramach projektu „Przystanek Mama” oferowane były m.in. badania przesiewowe dotyczące ryzyka i nasilenia objawów depresji poporodowej podczas wizyt patronażowych położnych, ale też podczas wizyt z niemowlęciem u lekarza pediatry, na przykład podczas rutynowych szczepień. W trakcie takiej wizyty położna/pielęgniarka wypełniała z młodą Mamą formularz Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej, a następnie omawiały wynik i w zależności od potrzeb matki położna/pielęgniarka proponowała odpowiednią formę wsparcia. Była tez możliwość samodzielnego wypełnienia Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej przez młode matki za pośrednictwem strony internetowej i otrzymania natychmiastowej informacji zwrotnej.
Zapewniano trzy konsultacje psychologiczne w miejscu zamieszkania. W przypadku utrzymywania się̨ objawów depresji i braku poprawy stanu psychicznego, psycholog zalecał dalsze leczenie (w ramach NFZ). Działało forum informacyjno-konsultacyjne obsługiwane przez psychologa. Było to miejsce, w którym Mamy mogły zadawać pytania, wymieniać się̨ spostrzeżeniami, wątpliwościami, a także porozmawiać z innymi kobietami borykającymi się z problemem depresji poporodowej. Psycholog odpowiada na pytania zainteresowanych kobiet i ich rodzin oraz bliskich maksymalnie w ciągu 48 h.
Program zakończył się w 2021 roku. W roku 2022 uruchomiono jeszcze formularz Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej w języku ukraińskim.
- Jesteśmy dumne z takiej oceny programu i jego przydatności – mówi dr Magdalena Chrzan – Dętkoś. - W podsumowaniu raportu jest informacja, że program ma potencjał, by znacząco ograniczyć konsekwencje depresji poporodowej, które często pozostają niezauważone lub nieleczone. Dodatkowo przyczynia się do redukcji stygmatyzacji depresji w okresie okołoporodowym.
Fragment raportu:
"Szacuje się, że wdrożenie programu przesiewowego takiego jak „Przystanek MAMA” przyniosłoby oszczędności w 28% analizowanych krajów, a w pozostałych byłoby rozwiązaniem efektywnym kosztowo. Program spełnia wiele kryteriów dobrej praktyki, choć możliwe są dalsze usprawnienia – szczególnie w zakresie zapewnienia opieki psychicznej dla grup wrażliwych, takich jak osoby mieszkające na terenach defaworyzowanych, mniejszości etniczne (w tym migranci i uchodźcy), a także niepełnoletnie kobiety.
Analiza transferowalności wskazuje, że program może być łatwo wdrożony w 17 z 39 krajów UE i OECD, a w kolejnych 16 krajach jego wdrożenie jest umiarkowanie możliwe. W sumie niemal 44% krajów znajduje się w klastrze najwyższej transferowalności.”
Tu jest cały raport, program Przystanek MAMA w rozdziale 5
Mental Health Promotion and Prevention | OECD
Program w UG realizowały dr Magdalena Chrzan – Dętkoś, Natalia Murawska, Maria Bakiera i Agnieszka Pinkos - Dubiel (wówczas Copernicus, obecnie UG).
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic Co-operation and Development – OECD) jest międzyrządową organizacją gospodarczą, skupiającą 35 rozwiniętych i demokratycznych państw, powołaną do życia na mocy Konwencji Paryskiej podpisanej 14 grudnia 1960 r. Jej celem jest wypracowanie globalnych standardów, międzynarodowych konwencji, umów i rekomendacji promujących jasne zasady działania w takich dziedzinach jak rządzenie, walka z korupcją, odpowiedzialność korporacyjna, podatki, współpraca rozwojowa, inwestycje globalne i środowisko.
Jednocześnie OECD jest największym i najlepszym źródłem danych statystycznych m.in. w obszarze ekonomii, handlu, zatrudnienia, edukacji, migracji czy zdrowia. Raporty gospodarcze OECD stanowią kompleksową i szczegółową analizę polityki makroekonomicznej, przemian strukturalnych i tendencji rozwojowych w państwach członkowskich.
